2018-24 Begin 2012 schreef ik het Hoofdredactioneel in het vakblad PensioenAdvies. Zes jaar later, helaas nog steeds actueel. Pensioen is een langzaam vak, inderdaad It’s a long road ahead.
Bijl aan de wortel
De pensioenmarkt staat in brand. Het aantal gepensioneerden neemt toe onder afname van het aantal werkenden, de levensverwachting is harder gestegen dan verwacht en de marktrente staat lager dan ooit denkbaar was. De dekkingsgraden van pensioenfondsen staan daardoor bedreigend (blijvend?) laag. Innovatie van het pensioenstelsel is nodig, maar belanghebbenden blijken daar (ieder vanuit hun eigen belang) sterk uiteenlopend over te denken. Conservatisme en pensioen gaan van oudsher (terecht) hand in hand. Maar het plakken van de band is inmiddels geen oplossing meer. De kans op wederom lek rijden is groot. Innovatie is geen luxe meer, maar een sense of urgency.
Vernieuwing van het systeem houdt in dat niet blijft worden vastgehouden aan de wortels van het huidige pensioenstelsel: kostwinnerschap, verplichting, one-size-fits-all, verzorging, full time pensioneren, pluriforme solidariteit, perverse intergenerationele effecten. Progressief zal niet alleen moeten worden gedacht over maar vooral worden gehandeld naar de roep om keuzevrijheid (hoe lang is de verplichtstelling van uitvoerders nog houdbaar?), het doorvoeren van degressieve opbouw (de doorsneepremie is dan het equivalent van de pensioenopbouw) en het verlaten van de doorsneepremie.
Maar als we het hebben over innovatie dan ligt de lat hoger. De bijl zal aan de wortel van ons pensioensysteem moeten. De voorspelde stijgingen van de zorgkosten zijn verontrustend en de huidige structuur van de woningmarkt brengt ons niet verder. Innovatie zal zich meer moeten richten op het bij de pensioenproblemen betrekken van de woning- en de zorgmarkt. Pensioen niet meer als inkomen in (alleen) euro’s maar (deels) als dienst in natura. Er zijn nu al belanghebbenden die in dit verband pleiten voor een geïntegreerd stelsel van dynamische toekomstvoorzieningen, het zogenaamde long-term care (LTC). In zo’n stelsel worden menselijk kapitaal, een gemoderniseerd pensioen, spaargeld en eigenwoningvermogen in samenhang ingezet om te komen tot een optimale oudedagsvoorziening. Dit vraagt om samenhangend beleid op de terreinen van zorg, pensioen en wonen. Een rondje van KPMG onder 100 Nederlandse pensioenfondsen in 2010 leert dat slechts 6% van de respondenten open staat voor een dergelijk geïntegreerde aanpak van pensioen-, woon- en zorgdiensten. Mogelijk dat de ontwikkeling nadien partijen op andere gedachten heeft gebracht. Hoewel, als belanghebbenden al over elkaar heen vallen als het gaat om rekengrootheden als marktrente en gemiddeld beleggingsrendement stemt dat niet gerust. De kans is dan groot dat deze plannen in nevelen blijven gehuld. It’s a long road ahead.
Edwin Schop
